Biriktirme Bozukluğu Nedir? Nedenleri ve Belirtileri

Biriktirme Bozukluğu Nedir?

Biriktirme bozukluğu bir diğer adıyla istifleme bozukluğu, değeri olmadığı halde herhangi bir eşyayı atamama durumudur. Bu bozukluk, Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) içinde uzun süre değerlendirilmiş olsa da günümüzde ayrı bir psikiyatrik tanı olarak kabul edilmektedir. Bu kişilerin yaşadıkları alan istiflenen eşyalarla doludur, bir gün lazım olur düşüncesi ile eşyaları atamaz. En çok istiflenen eşyalar arasında çanta, kağıt , kıyafet, torbalar, plastik eşyalar gibi her türlü eşyadan oluşabilmektedir. Sahip olunan, biriktirilen eşyalara karşı bağlılık, başkalarının dokunmasına, ödünç almasına izin vermeme gibi bir durum söz konusudur. Eşyaları atamadıkları için yaşadıkları alan gün geçtikçe daralmaya başlar. Kişinin evinde hareket alanı daralabilir, hijyen sorunları baş gösterebilir ve sosyal ilişkiler bozulabilir.

Biriktirme Bozukluğunun Nedenleri

Biriktirme bozukluğu (hoarding disorder), sadece "dağınıklık" ya da "alışkanlık" olarak görülmemelidir; bu durumun altında genellikle çok katmanlı psikolojik ve biyolojik nedenler yatmaktadır. İşte biriktirme bozukluğunun oluşmasında etkili olabilecek başlıca faktörler:

·        Genetik Yatkınlık ve Kalıtsal Etkenler; Araştırmalar, biriktirme eğiliminin aile bireyleri arasında daha sık görüldüğünü ortaya koymaktadır. Yani, bir ailede biriktirme sorunu varsa, diğer bireylerde de görülme ihtimali artar. Bu durum hem genetik miras hem de öğrenilmiş davranışlarla ilişkilendirilebilir.

·        Beyin Fonksiyonlarındaki Farklılıklar; Nörolojik araştırmalar, biriktirme bozukluğu olan bireylerde özellikle ön singulat korteks ve insula gibi karar verme ve duygusal düzenleme ile ilgili beyin bölgelerinde işleyiş farklılıkları olduğunu göstermiştir. Bu kişiler, karar verirken daha fazla kaygı yaşar ve eşyaları atmakla ilgili aşırı duygusal yük hissederler.

·        Duygusal Bağ ve Nesnelerle Kimlik Kurma; Biriktirme sorunu yaşayan kişiler, eşyalarla sağlıklı sınırlar kurmakta zorlanabilirler. Onlar için bir gazete kupürü, eski bir ayakkabı ya da bozulmuş bir cihaz sadece nesne değildir; bir anı, bir his, bir dönemin sembolüdür. Bu duygusal bağlar, o eşyaların atılmasını kişiliklerinin bir parçasını yitirmek gibi algılamalarına neden olabilir.

·        Travmalar ve Kayıplar; Travmatik olaylar (boşanma, ani ölümler, işten çıkarılma vb.), kişilerin kendilerini güvende hissetmemelerine neden olabilir. Bu tür yaşantıların ardından birey, kontrolü kaybettiği alanları eşyaları saklayarak yeniden kazanmaya çalışabilir. Özellikle yakın zamanda kayıp yaşayan bireylerde, o kişiye ait eşyaları atamama durumu oldukça yaygındır. Bu da zamanla biriktirme davranışına dönüşebilir.

·        Çocuklukta Maddi Yetersizlik veya Yoksunluk; Çocukluk döneminde yokluk, maddi sıkıntı, savaş veya göç gibi durumlar yaşayan bireylerde, “bir gün lazım olur” düşüncesi güçlü şekilde yerleşebilir. Bu durum, ilerleyen yaşlarda işe yaramayan eşyaları bile tutmaya yönelik bir eğilim geliştirmelerine yol açabilir.

·        Karar Verme Güçlüğü; Biriktirme bozukluğu olan kişiler genellikle karar verirken büyük bir stres yaşarlar. Hangi eşyanın değerli olup olmadığına karar verememek, biriktirme davranışını tetikleyebilir. Atmak ya da tutmak arasında sıkışıp kalan zihin, çoğu zaman hiçbir şeyi atmama yolunu seçer.

·        Depresyon ve Kaygı Bozuklukları ile İlişki; Biriktirme bozukluğu sıklıkla depresyon, anksiyete (kaygı) bozuklukları ve sosyal fobi ile görülür. Bu durumlar kişinin enerjisini ve motivasyonunu düşürdüğü için temizlik, düzenleme ve eleme gibi faaliyetler ihmal edilir. Zamanla biriken eşyalar kontrolden çıkar.

Biriktirme Bozukluğu Belirtileri

Biriktirme bozukluğu, çoğu zaman sıradan “dağınıklık” ya da “koleksiyonculuk” ile karıştırılabilir. Oysa bu bozukluk, kişinin hayatını ciddi şekilde zorlaştıran hem fiziksel alanını hem de psikolojik dengesini etkileyen bir durumdur.

·        Eşyalara gereğinden fazla anlam yüklemek.

·        Eşyalara bağlanmak onları elden çıkaramamak, çöpe atamamak, başkaları atıp almak istediğinde sinirlenmek.

·        Boş alanları eşyalar ile doldurmak, evin belirli alanlarında hareket alanı kalmaması ve kısıtlanması.

·        Günlük işlerde erteleme ve plansızlık.

·        Sosyallikte azalma.

Biriktirme Bozukluğunun Tedavi Yöntemleri

Biriktirme bozukluğu, kişinin hayatını hem fiziksel hem de duygusal anlamda zorlaştıran kronik bir ruh sağlığı sorunudur. Ancak doğru yöntemlerle tedavi edilebilir ve kontrol altına alınabilir. Tedavide en önemli nokta, kişinin bu durumun bir hastalık olduğunu fark etmesi ve destek almaya istekli olmasıdır.

1)     Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Biriktirme bozukluğu tedavisinde en yaygın kullanılan terapi türü BDT’ dir. Amaç kişinin düşünce biçimini değiştirerek davranışlarını düzeltmesini sağlamaktır. Birey eşyalarla ilgili mantıksız inançlarının farkına varır. Onların gerçek değerini anlar. Kaygı, suçluluk gibi duygularla baş etmeyi öğrenir. Ufak adımlarla devam eder ve özgüveni yükselir.

2)     İlaç Tedavisi:

İstifleme bozukluğu olan bireylerde anksiyete, kaygı, OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) gibi psikiyatrik bozukluklarında eşlik etme olasılığı vardır. Bu gibi durumlarda ilaç tedavisi faydalı olabilmektedir.

3)     Aile Terapisi ve Yakınların Eğitimi:

Biriktirme bozukluğu sadece o kişiyi değil çevresindekileri de etkiler. Bu sebeple tedavi sürecine aile bireyleri de dahil edilmelidir. Yakınlar kişinin davranışlarını daha iyi anlar, eleştiri yerine nasıl destekleyici olabileceklerini öğrenirler.

4)     Grup Terapisi ve Destek Grupları:

Benzer sorunları yaşayan kişilerle bir araya gelmek bireyin yalnız olmadığını hissettirir. Grup terapisinde ilerleme gösteren kişilerin hikayelerini duymak motivasyonu yükseltir.

Biriktirme Bozukluğu ile Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Arasındaki Farklar

Biriktirme bozukluğu, uzun yıllar boyunca Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) çatısı altında değerlendirilmiş bir rahatsızlıktı. Ancak artık, bu iki bozukluk ayrı psikiyatrik tanılar olarak ele alınmaktadır. Her ne kadar bazı benzerlikler taşısalar da birçok yönleriyle birbirlerinden ayrılırlar.

OKB’ de kişi istemsiz düşüncelere kapılır ve bu düşünceleri bastırmak için ritüel benzeri davranışlar geliştirir. Kişide kompülsiyon denilen tekrar eden davranış dizileri görülür. Sürekli el yıkama, kapı kilidini tekrar tekrar kontrol etme gibi. Kişi düşüncelerinin farkındadır ve bu düşüncelerden rahatsız olur. Davranışlar zaman kaybına neden olur fakat evin düzenini bozmaz. Kaygı takıntılı düşüncelerden kaynaklıdır.

İstiflemede ise genellikle obsesyon yoktur. Takıntı eşyaları kaybetme üzerine, onları bir gün kullanma ve duygusal bağlanma üzerinedir. Davranışlar bilinçli ve mantık çerçevesinde savunulur. Kişi davranışlarını normal kabul etmektedir, eşyaların değerine dair algısı gerçeklikten uzak olabilir ama bunu fark etmekte zorluk çekebilir. Eşyalar evin her yerine yayılmış bir durumda olabilir ve yaşam alanı ciddi şekilde daralır. Kaygı ise genellikle eşyaları kaybetme ve atmak üzerinedir.

Biriktirme Sorunu Olan Yakınlara Nasıl Davranmalıyız?

Biriktirme bozukluğu olan bir yakına sahip olmak bazen zorlayıcı olabilmektedir. Evdeki dağınıklık, yaşam alanı kısıtlanması tahammül edilmesi zor bir duruma dönüşebilmektedir. Bu gibi durumlarda;

·        İçerisinde bulunan durumun bir inat ya da tembellik değil ruhsal bir problem olduğunu anlamak önemlidir.

·        Kişinin izni olmadan eşyalarını atmak güven duygusunu sarsabilir ve kişinin içine kapanmasına sebebiyet verebilir.

·        İletişim kurarken kelimelerinizi dikkatli seçmeye özen gösterin. Empati kurarak konuşma yaparsanız savunmaya geçmesine engel olursunuz.

·        Küçük hedeflerle başlamasına yardımcı olun. Küçük somut hedefler koymak işleri daha da kolaylaştıracaktır.

·        Profesyonel yardım için teşvik edin.

·        Kendi sınırlarınızı koruyarak destek olun.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

1. Biriktirme bozukluğu ile dağınıklık arasındaki fark nedir?

Dağınıklık geçici ve kontrol edilebilir bir durumken, biriktirme bozukluğu kişinin yaşam alanını ve günlük işlevselliğini ciddi şekilde kısıtlayan, psikiyatrik bir rahatsızlıktır.

2. Biriktirme bozukluğu olan kişiler eşyalarını neden atamaz?

Bu kişiler, değersiz görünen eşyalarla duygusal bağ kurabilir ve onları atmak, önemli bir parçalarını kaybetmek gibi algılanabilir. Ayrıca “bir gün lazım olur” düşüncesiyle hareket ederler.

3. Biriktirme bozukluğu tedavi edilebilir mi?

Evet, bilişsel davranışçı terapi, ilaç tedavisi, aile ve grup terapileri gibi yöntemlerle biriktirme bozukluğu tedavi edilebilir ve kontrol altına alınabilir.

4. Bu bozukluk kalıtsal mıdır?

Evet, araştırmalar genetik yatkınlığın etkili olduğunu göstermektedir. Aile bireyleri arasında görülme sıklığı yüksektir.

5. Biriktirme bozukluğu olan bir yakınım varsa nasıl davranmalıyım?

Zorlayıcı olsa da anlayışlı, sabırlı ve empatik olmak önemlidir. Eşyalarını izinsiz atmak yerine küçük adımlarla destek olmak ve profesyonel yardım için cesaretlendirmek gerekir.

6. Biriktirme bozukluğu Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) ile aynı şey midir?

Hayır. Biriktirme bozukluğu artık OKB’den ayrı bir tanı olarak kabul edilmektedir. OKB’de obsesyon ve kompulsiyon ön plandayken, biriktirme bozukluğunda eşyalara duygusal bağlılık ve kaybetme korkusu hâkimdir.